Του Σωκράτη Παναγή

Το σώμα και το πνεύμα μας αποτελούν διαφορετικές οπτικές της ίδιας ύπαρξης.

Αυτό φαίνεται ακόμα και από τη σχέση διαφόρων θρησκειών με τα δύο. Η νηστεία για παράδειγμα είναι σημαντικό κομμάτι πολλών θρησκευτικών πρακτικών. Η σωματική άσκηση από την άλλη δεν είναι. Αυτό γιατί πριν να αναπτυχθεί η σύγχρονη τεχνολογία η σωματική άσκηση ήταν κάτι δεδομένο.

Σήμερα δυστυχώς αυτό δεν είναι δεδομένο, με αποτέλεσμα πολλά σωματικά προβλήματα υγείας. Και αφού «Νους υγιής εν σώματι υγιή» αυτό έχει συνέπειες και στη ψυχική μας ισορροπία.

Σύμφωνα με το διαθεωρητικό μοντέλο του J. O. Prochaska διαμορφωμένο κατάλληλα για τη σχέση του ατόμου με την άσκηση από τον Stuart J. H. Biddle και την Nanette Mutrie, τα προβλήματα που αποτρέπουν το άτομο από την άσκηση είναι πολύ συγκεκριμένα.

Κατά το πρώτο στάδιο, το άτομο απλά δε γνωρίζει το όφελος της άσκησης. Αν και ακούγεται απλό, η κατηγορία αυτή των προβλημάτων είναι πιο περίπλοκη και πιο ευρεία. Πολλές φορές η εκπαίδευση δεν είναι αρκετή για να δώσει το κίνητρο στο άτομο να ασκηθεί.

Ένας παράγοντας που περιπλέκει το συγκεκριμένο στάδιο είναι η άρνηση της προσοχής στη κατάλληλη εκπαίδευση σαν συνέπεια των προτεραιοτήτων μας. Για παράδειγμα οι οικονομικές δυσκολίες της καθημερινότητας μπορούν να μας κάνουν να βάλουμε σαν προτεραιότητα την οικονομική μας δυνατότητα παρά την εκπαίδευση μας στο συγκεκριμένο πρόβλημα.

Να σημειώσω ότι στο συγκεκριμένο στάδιο το άτομο δεν αντιμετωπίζει προβλήματα με την άσκηση λόγω της προτεραιότητας του χρόνου που αφιερώνει στη δουλειά του, ούτε λόγω της προτεραιότητας στη αφιέρωση των χρημάτων του. Το πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι καθαρά εκπαιδευτικό.

Το δεύτερο στάδιο χαρακτηρίζεται από την αναβλητικότητα του. Το άτομο αναβάλει να πάρει ευθύνη για την άσκηση του, αν και γνωρίζει το όφελος της άσκησης στην υγεία του. Αυτό μπορεί να συμβαίνει λόγω ανεπάρκειας χρόνου σε σχέση με άλλες προτεραιότητας του (π.χ. μειωμένος ελεύθερος χρόνος) ή λόγω έλλειψης αυτό-πεποίθησης ή αυτό-αποτελεσματικότητας.

Η αυτό-πεποίθηση είναι η εμπιστοσύνη που έχουμε στον εαυτό μας ότι μπορεί να πετύχει κάτι (συχνά αυτό το κάτι συνδέεται με το πώς οι άλλοι το αντιλαμβάνονται). Λόγου χάρη κάποιος που ντρέπεται να πάει στο γυμναστήριο γιατί πιστεύει πως όλοι εκεί μέσα θα είναι γυμνασμένοι και αυτός θα είναι ο μόνος αγύμναστος.

Η αυτό-αποτελεσματικότητα  έχει να κάνει με την εμπιστοσύνη που έχουμε στον εαυτό μας ότι μετά από κάποιο χρόνο θα πετύχουμε τους στόχους μας. Το άτομο με προβλήματα αυτό-αποτελεσματικότητας δυσκολεύεται να βάλει στόχους ή βάζει πολύ ψηλά τον πήχη.

Στο τρίτο και τέταρτο στάδιο (που έχουν να κάνουν με τη προετοιμασία και τη δράση) το άτομο έχει να αντιμετωπίσει μόνο το πρόβλημα της αυτό-αποτελεσματικότητας που περιγράψαμε πιο πάνω. Αυτό μας οδηγεί στο τελευταίο στάδιο, όπου επιτέλους πετύχαμε τους στόχους μας.

Σε αυτό το στάδιο, αφού το άτομο πέτυχε τους στόχους του, καλό θα ήταν να τους διατηρήσει, ή ακόμα να τους ενισχύσει βάζοντας νέους στόχους. Πολλοί στο τελικό αυτό στάδιο αντιλαμβάνονται την επιτυχία στιγμιαία. Εφησυχάζονται και οδηγούνται πίσω στο παλιό κύκλο αδράνειας που ζούσαν.

Αυτό οφείλεται πολλές φορές στο ότι ο στόχος αφορούσε την εξωτερική τους εμφάνιση ή κάποιο σωματικό σύμπτωμα (όπως π.χ. η χοληστερόλη). Στην ουσία όμως αυτό είναι το αποτέλεσμα εξωτερικών παρατηρήσεων και όχι εσωτερικής ανάπτυξης του ατόμου.

Η εσωτερική ανάπτυξη αφορά την αλλαγή του ατόμου ολιστικά και  την προσοχή του στην ίδια του τη ζωτικότητα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με το να στρέψουμε τη προσοχή μας στην αλλαγή της καθημερινότητας μας.

Μια άλλη εναλλακτική που προσφέρεται για άτομα που έφτασαν σ’ αυτό το στάδιο είναι η ενασχόληση με κάποιο άθλημα το οποίο μπορεί να τους βοηθήσει να αναπτύξουν επιπλέον ικανότητες. Με άλλα λόγια, να τους αναπτύξει σταδιακά νέους στόχους.

Το διαθεωρητικό μοντέλο της σχέσης του ατόμου με τη σωματική άσκηση θεωρείται από τα πιο πετυχημένα στην ψυχολογία της υγείας και την αθλητική ψυχολογία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ψυχολόγους,  γυμναστές, προπονητές, ακόμα και από το ίδιο το άτομο.

Σωκράτης Παναγή
Ψυχολόγος – Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής